ปรมตฺเถติ โลกุตฺตรธมฺเมฯ กิํ ปน วตฺตพฺพนฺติ ธมฺเมปิ ปรมตฺเถ นิมิตฺตํ คเหตฺวา สุณนฺตานํฯ สามเณรวตฺถูติ ปพฺพชิตทิวเสเยว สปฺเปน ทฏฺโฐ หุตฺวา กาลํ กตฺวา เทวโลกํ อุปปนฺนสามเณรวตฺถุฯ

ขีโรทนนฺติ ขีเรน สทฺธิํ สมฺมิสฺสํ โอทนํฯ ติมฺพรุสกนฺติ ตินฺทุกผลํฯ ติปุสสทิสา เอกา วลฺลิชาติ ติมฺพรุสํ, ตสฺส ผลํ ติมฺพรุสกนฺติ จ วทนฺติฯ กกฺการิกนฺติ ขุทฺทกเอลาฬุกํฯ มหาติปุสนฺติ จ วทนฺติฯ วลฺลิปกฺกนฺติ ขุทฺทกติปุสวลฺลิยา ผลํฯ หตฺถปตาปกนฺติ มนฺทามุขิฯ อมฺพกญฺชิกนฺติ อมฺพิลกญฺชิกํฯ ขฬยาคุนฺติปิ วทนฺติฯ โทณินิมฺมชฺชนินฺติ สเตลํ ติลปิญฺญากํฯ วิธุปนนฺติ จตุรสฺสพีชนิํ ฯ ตาลวณฺฏนฺติ ตาลปตฺเตหิ กตมณฺฑลพีชนิํฯ โมรหตฺถนฺติ โมรปิญฺเฉหิ กตํ มกสพีชนิํฯ

วุตฺตนยานุสาเรเนวาติ ยสฺมา อิธาปิ ยถาวุตฺตํ สพฺพมฺปิ การณเภทํ เอกโต กตฺวา ทสฺเสนฺโต สตฺถา ‘‘ตํ กิสฺส เหตู’’นฺติอาทิมาห, ตสฺมา ตตฺถ อนิยฺยานิกสาสเน วุตฺตนยสฺส อนุสฺสรณวเสน โยเชตฺวา เวทิตพฺพํฯ

[145] ปริญฺญนฺติ ปหานปริญฺญํฯ เตสํ ปจฺจยํ ทสฺเสตุนฺติ อุปาทานานํ ปริญฺญา นาม ปหานปริญฺญาฯ เตสํ อจฺจนฺตนิโรโธ อธิปฺเปโต, โส จ ปจฺจยนิโรเธน โหตีติ เตสํ ปจฺจยํ มูลการณโต ปภุติ ทสฺเสตุํฯ อยนฺติ อิทานิ วุจฺจมาโน เอตฺถ ‘‘อิเม จา’’ติอาทิปาเฐ ‘‘กิํ นิทานา’’ติอาทิสมาสปทานํ อตฺโถฯ สพฺพปเทสูติ ‘‘ตณฺหาสมุทยา’’ติอาทีสุ สพฺเพสุ ปเทสุฯ อิมินา เอว จ สพฺพคฺคหเณน ‘‘ผสฺสนิทานา’’ติอาทีนมฺปิ ปทานํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อิเม อญฺญติตฺถิยา อุปาทานานมฺปิ สมุทยํ น ชานนฺติ, กุโต นิโรธํ, ตถาคโต ปน เตสํ ตปฺปจฺจยปจฺจยานมฺปิ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ ยาถาวโต ชานาติ, ตสฺมา – ‘‘อิเธว, ภิกฺขเว, สมโณ…เป.… สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเญหี’’ติ (ม. นิ. 1.139) ยถารทฺธสีหนาทํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อิเม จ, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อุปาทานา’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.145) นเยน เทสนํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทมุเขน โอตาเรนฺโต วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา ‘‘ยโต จ โข’’ติอาทินา วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต อรหตฺเตน เทสนาย กูฏํ คณฺหิ, ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยสฺมา ปน ภควา’’ติอาทิมาหฯ ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

จูฬสีหนาทสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

2. มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา

เวสาลีนครวณฺณนา

[146] อปราปรนฺติ ปุนปฺปุนํฯ วิสาลีภูตตายาติ คาวุตนฺตรํ คาวุตนฺตรํ ปุถุภูตตายฯ ตตฺราติ ตสฺสํ วิสาลีภูตตายํฯ ฉฑฺฑิตมตฺเตติ วิสฺสฏฺฐมตฺเตฯ อูมิภยาทีหีติ อูมิกุมฺภีลอาวฏฺฏสํสุกาภเยหิฯ อุทกปฺปวาเหนาคตสฺสปิ จ อุสฺมา น วิคจฺฉติ, อุสฺมา จ นาม อีทิสสฺส สวิญฺญาณกตาย ภเวยฺยาติ ‘‘สิยา คพฺโภ’’ติ จินฺเตสิฯ ตถา หีติอาทิ ตตฺถ การณจินฺตาฯ ปุญฺญวนฺตตาย ทุคฺคนฺธํ นาโหสิ, สอุสุมตาย ปูติกภาโวฯ ทารกานํ ปุญฺญูปนิสฺสยโต องฺคุฏฺฐกโต จสฺส ขีรํ นิพฺพตฺติ, ขีรภตฺตญฺจ ลภิฯ จริมกภเว โพธิสตฺเต กุจฺฉิคเต โพธิสตฺตมาตุ วิย อุทรจฺฉวิยา อจฺฉวิปฺปสนฺนตาย นิจฺฉวิ วิยาติ กตฺวา อาห ‘‘นิจฺฉวี อเหสุ’’นฺติฯ เตสนฺติ ทฺวินฺนํ ทารกานํฯ มาตาปิตโรติ โปสกมาตาปิตโรฯ อภิสิญฺจิตฺวา ราชานํ อกํสุ รชฺชสมฺปตฺติยา ทายกสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา, อสมฺภินฺเน เอว ราชกุเล อุปฺปนฺนตฺตา จฯ กุมารสฺส ปุญฺญานุภาวสญฺโจทิตา เทวตาธิคฺคหิตาติ เกจิฯ

ปุรสฺส อปเรติ ปุรสฺส อปรทิสาย คาวุตมตฺเต ฐาเน ชีวกมฺพวนํ วิย สปาการมนฺทิรเกฯ อจิรปกฺกนฺโตติ เอตฺถ น เทสนฺตรปกฺกมนํ อธิปฺเปตํ, อถ โข สาสนโต อปกฺกมนนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิพฺภมิตฺวา’’ติอาทิมาหฯ เตเนวาห ‘‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา’’ติฯ ปริสตีติ ปริสายํ, ชนสมูเหติ อตฺโถฯ ชนสมูหคโต ปน ‘‘ปริสมชฺเฌ’’ติ วุตฺโตฯ ภาวนามนสิกาเรน วินา ปกติยาว มนุสฺเสหิ นิพฺพตฺเตตพฺโพ ธมฺโมติ มนุสฺสธมฺโม, มนุสฺสตฺตภาวาวโห วา ธมฺโม มนุสฺสธมฺโม, อนุฬารํ ปริตฺตกุสลํฯ ยํ อสติปิ พุทฺธุปฺปาเท วตฺตติ, ยญฺจ สนฺธายาห ‘‘หีเนน พฺรหฺมจริเยน, ขตฺติเย อุปปชฺชตี’’ติฯ ‘‘อมฺหากํ พุทฺโธ’’ติ พุทฺเธ มมตฺตการิโน พุทฺธมามกาฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ